Τα HOAXes και οι ψευδείς ειδήσεις στο εκπαιδευτικό περιβάλλον

Η άτυπη εκπαίδευση είναι μια προκαθορισμένη και προγραμματισμένη διαδικασία η οποία έχει βασικό χαρακτηριστικό την αλληλεπίδραση.[1] Ως άτυπη μάθηση μπορεί να θεωρηθεί η διαδικασία η οποία πραγματοποιείται κατά την διάρκεια όλης της ζωής ενός ατόμου και από την οποία το άτομο αποκτά και συσσωρεύει γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις και αντιλήψεις που προέρχονται από τις καθημερινές εμπειρίες και την έκθεση στο εκάστοτε περιβάλλον, δηλαδή, στο σπίτι, στην εργασία, στο παιχνίδι, από το παράδειγμα και τις στάσεις της οικογένειας και των φίλων, τα ταξίδια, την ανάγνωση εφημερίδων και βιβλίων ή από τα ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο.[2] Η μάθηση δεν ολοκληρώνεται μόνο μέσα από ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά είναι μια συνεχής διεργασία και χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους και μέσα τα οποία σχετίζονται με το πολιτιστικό- κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται το άτομο.[3]

Κατανοώντας τις διαδικασίες της άτυπης μάθησης, παρακάτω, γίνεται μια προσπάθεια να προσεγγιστούν τα ΗΟΑΧes και οι ψευδείς ειδήσεις στο περιβάλλον της εκπαίδευσης. Ένα ΗΟΑΧ είναι ένα ψέμα που κατασκευάζεται εσκεμμένα για να μεταμφιεστεί ως αλήθεια. Θα μπορούσε να είναι μια φήμη, ένας  αστικός μύθος, μια ψευδοεπιστημονική είδηση ή μία πρωταπριλιάτικη φάρσα που μεταφέρεται με καλή πίστη από τους χρήστες. Οι ιστοσελίδες ψευδών ειδήσεων (επίσης γνωστές ως σελίδες ΗΟΑΧ ειδήσεων) δημοσιεύουν σκόπιμα ΗΟΑΧes που μπορούν να εξυπηρετήσουν το στόχο της προπαγάνδας ή της παραπληροφόρησης, χρησιμοποιώντας μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να κατευθύνουν την κυκλοφορία στο διαδίκτυο και να ενισχύσουν την επίδρασή τους. Ο λόγος για τον οποίο η διαχείριση των  ψευδών ειδήσεων έχει λάβει τόση δημοσιότητα, στις μέρες μας, σχετίζεται με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, το 2015, το οποίο ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει σχέδιο δράσης για τη στρατηγική επικοινωνίας ώστε να αντιμετωπιστεί η συνεχιζόμενη εκστρατεία παραπληροφόρησης της Ρωσίας αναφορικά με την κρίση στην Ουκρανία. Η Ρωσία χρησιμοποιεί τις διαδικασίες πληροφόρησης στον συνεχιζόμενο υβριδικό πόλεμό της ενάντια στην Ουκρανία και συνεχίζει να τις εφαρμόζει στον «ολιστικό» πόλεμο πληροφόρησης εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Δύση, γενικότερα. Η διάδοση των ψευδών ειδήσεων κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας των ΗΠΑ, το 2016, συνοδεύτηκε από επιλεκτικές διαρροές ηλεκτρονικών μηνυμάτων από αξιωματούχους του Δημοκρατικού Κόμματος. Η τάση για χρήση των «ψευδών ειδήσεων» θεωρείται ως στοιχείο της βαθύτερης δημοκρατικής πρόκλησης της εποχής της «μετά- αλήθεια» ('post- truth' era).[4]

Οι έρευνες οι οποίες ασχολούνται με τα ΜΜΕ τους δίνουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά. Τα ΜΜΕ αποτελούν κυρίαρχο θεσμό της κοινωνίας,[5] διαμορφώνου  ιδέες, στάσεις και αντιλήψεις,[6] επηρεάζουν τα παιδιά πριν το σχολείο,[7] κατασκευάζουν και επιβάλλουν πραγματικότητες[8] και, τελικά, μετασχηματίζονται συνεχώς. Ο συνεχόμενος μετασχηματισμός των ΜΜΕ, στις μέρες μας, τους έχει δώσει την μορφή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται σήμερα ευρέως, είτε για κοινωνικούς λόγους, είτε για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Έχει διαπιστωθεί ότι η χρήση τους βελτιώνει την εκπαιδευτική διαδικασία, την επικοινωνία των εκπαιδευτικών με τους μαθητές τους και των μαθητών μεταξύ τους, αυξάνει το βάθος της μάθησης μέσα από τον προβληματισμό και επιτρέπει το σχηματισμό των διαφορετικών απόψεων και προοπτικών.[9] Επιπρόσθετα, προωθούν τον γραμματισμό με τη συγγραφή κειμένων σε πρωτότυπες επικοινωνιακές περιστάσεις, επιτρέπουν τη συνεργατική μάθηση υποστηρίζοντας, παράλληλα, την εξατομικευμένη διδασκαλία, είναι προσβάσιμα σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή και από οποιοδήποτε μέρος, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν τη δυνατότητα διαθεματικής προσέγγισης των γνωστικών αντικειμένων.[10] Τέλος, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εντασσόμενα στα εργαλεία Web 2.0 διαθέτουν ένα ευρύ φάσμα δυνατοτήτων, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία κάτω από το κατάλληλο οργανωτικό και παιδαγωγικό πλαίσιο, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων υψηλού επιπέδου, όπως η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας.[11]

Ωστόσο, απαιτείται έντονη κριτική στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως φορέων άτυπης εκπαίδευσης, όταν διαπιστωθεί το μέγεθος της διασποράς ΗΟΑΧes και ψευδών ειδήσεων που υπάρχει σε αυτά. Σε αυτό το σημείο θεωρείται πολύ σημαντική η αναγνώριση του ρόλου της δημοσιογραφικής ηθικής στο παραπάνω ζήτημα. Είναι χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις των Washington Poste και  New York Times που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πλύση εγκεφάλου του αμερικανικού αναγνωστικού κοινού ώστε να αποδεχτεί τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης για το ατομικό οπλοστάσιο του Σαντάμ Χουσεΐν.[12] Έρευνα που διεξήχθη με θέμα τον τρόπο με τον οποίο τα δεξιά ιστολόγια προωθούν ψεύτικα νέα, έδηξε ότι αφού χρησιμοποιήθηκε μια σειρά από αυτά τα ιστολόγια, τα οποία διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις, και ερευνήθηκε πού οδηγούσαν αυτοί οι σύνδεσμοι στο YouTube και στο Facebook «διαπιστώθηκε ότι στέλνουν χιλιάδες συνδέσμους σε άλλα ιστολόγια και αυτό έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο σύστημα δεξιών ειδήσεων και προπαγάνδας που έχει κυριολεκτικά περικυκλώσει το δεσπόζον επικοινωνιακό σύστημα».[13] Το φαινόμενο αυτό δεν λείπει και από την Ελλάδα.  Έλληνες δημοσιογράφοι, σε μια σειρά περιπτώσεων, παραβιάζουν τη δημοσιογραφική ηθική.[14] Πόσο μάλλον, τα κοινωνικά δίκτυα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία δεν ακολουθούν την δημοσιογραφική δεοντολογία αφού δεν τα χειρίζονται μόνο δημοσιογράφοι αλλά καθημερινοί άνθρωποι.

Συμπερασματικά, η  χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εξαπλώνεται, είτε για κοινωνικούς, είτε για εκπαιδευτικούς σκοπούς με αποτέλεσμα την βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασία. Η διασπορά HOAXes και ψευδών ειδήσεων μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζει, ως άτυπη μορφή εκπαίδευση, το γνωστικό και  το πολιτικό- κοινωνικό επίπεδο του κοινού. Η αναγνώριση και η παιδαγωγική αξιοποίηση των ψευδών ειδήσεων, για εκπαιδευτικούς σκοπούς, μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες να διευρύνουν τη γνωστική και πολιτικό- κοινωνική τους αντίληψη, γεγονός το οποίο προάγει την δημοκρατία. Τελικά, οφείλουμε να δράσουμε, ως εκπαιδευτικοί, μετασχηματίζοντας την επίδραση των ψευδών ειδήσεων γιατί οι δημιουργοί και διαχειριστές τους, όπως υποστηρίζει ο Τσόμσκι «δεν θέλουν ανθρώπους που να είναι σε θέση να αποφασίζουν και να συμμετέχουν, προτιμούν ένα παθητικό και υπάκουο πληθυσμό πελατών και πολιτικών θεατών- μια κοινότητα ανθρώπων που είναι τόσο ατομικοποιημένοι και απομονωμένοι, ώστε να μην μπορούν να ενώσουν τα περιορισμένα τους αποθέματα δύναμης και να καταστούν μια ανεξάρτητη, ισχυρή δύναμη η οποία θα διασπούσε την συγκεντρωμένη εξουσία».[15]

Σενάριο μαθήματος: ΤαHOAXes και οι ψευδείς ειδήσεις στο εκπαιδευτικό περιβάλλον

---

[1] P. Jarvis, Adult Learning in the Social Context, Croom-Helm, London, 1987, σ.69

[2] P. H. Coombs & M. Ahmed, Attacking Rural Poverty: How Non-formal Education Can Help, Johns Hopkins University Press, Baltimore, 1974, σ:7-9 https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/PN1453/Coombs.pdf (Πρόσβαση 4 Ιουνίου 2018)

[3] M. Bigge, Θεωρίες μάθησης για εκπαιδευτικούς, Εκδώσεις Πατάκης, Αθήνα, 1990, σ.72 , Τ. Παγγέ, Τυπική, Μη τυπική και άτυπη εκπαίδευση στην Ελλάδα, 2005, http://equipe.up.pt/RESOURCES/Casestudies/original_language/ioannina_GR.doc (Πρόσβαση 4 Ιουνίου 2018)

[4] European Parliament, 2017

[5] Π. Φ.  Μαράντος, Εκπαίδευση και μέσα μαζικής επικοινωνίας: Η χρήση των ΜΜΕ στην εκπαίδευση, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών,  Αθήνα, 1999, σ.47

[6] J. Baudrillard, Ο καθρέφτης της παραγωγής ή η κριτική αυταπάτη του ιστορικού υλισμού, , Εκδώσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1990, σ.121 , Μ. Perniola, Η κοινωνία των ομοιωμάτων, Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1991, σ.174

[7] Π. Φ.  Μαράντος, Εκπαίδευση και μέσα μαζικής επικοινωνίας: Η χρήση των ΜΜΕ στην εκπαίδευση, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών,  Αθήνα, 1999, σ.47-49

[8] P. Greenfield, Μέσα ενημέρωσης και παιδί, Εκδ. Κουτσουμπός, Αθήνα, 1988, σ.163

[9] G  Siemens & P. Tittenberger, Handbook of Emerging Technologies for Learning. 2009, σ.23, http://umanitoba.ca/learningtechnologies /cetl/HETL.pdf (Πρόσβαση 4 Ιουνίου 2018)

[10] D. Huffaker, The educated blogger: Using weblogs to promote literacy in the classroom, AACE Journal, 13, 2, 2005, σ.1-98, P. Duffy & A. Bruns, The use of Blogs, Wikis and RSS in Education: A conversation of Possibilities, Proceedings Online Learning and Teaching Conference, OLT, Brisbane, 2006, σ.31-38, Κ. Καλλιοπούλου, Η αξιοποίηση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στη Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Πρακτικά 8^ου διεθνούς Συνεδρίου για την Ανοιχτή και Εξαποστάσεως Μάθηση- Νοέμβριος 2015, Αθήνα, 2015, σ. 201-212

[11] Π. Αναστασιάδης & Κ. Κωτσίδης, Παιδαγωγικός Σχεδιασμός και Υλοποίηση Εξ αποστάσεως προγράμματος επιμόρφωσης εκπαιδευτικών: Η Αξιοποίηση του web 2.0 στο «Σύγχρονο Σχολείο» με έμφαση στη συνεργασία και την δημιουργικότητα. Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή & εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, 9, 2017, σ.116-137

[12] Ι. Ραμόνε, Η έκρηξη της δημοσιογραφίας: Από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη μαζικότητα των μέσων ενημέρωσης, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα, 2011, σ. , Μ. Κομνηνού, Η δημόσια σφαίρα σε κρίση: Πως και γιατί παραβιάζεται η δεοντολογία στα ΜΜΕ (2009- 2016) στο Κομνηνού, Μ. (επιμ.) Η δημόσια σφαίρα σε κρίση: Πως και γιατί παραβιάζεται η δεοντολογία στα ΜΜΕ (2009- 2016), Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2017, σ. 19-44

[13] C. Cadwalladr, Google, democracy and the truth about internet search,  The Gurdian, 2016, https://www.theguardian.com/technology/2016/dec/04/google-democracy-truth-internet-search-facebook (Πρόσβαση 4 Ιουνίου 2018), Μ. Κομνηνού, Η δημόσια σφαίρα σε κρίση: Πως και γιατί παραβιάζεται η δεοντολογία στα ΜΜΕ (2009- 2016) στο Κομνηνού, Μ. (επιμ.) Η δημόσια σφαίρα σε κρίση: Πως και γιατί παραβιάζεται η δεοντολογία στα ΜΜΕ (2009- 2016), Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2017, σ. 19-44

[14] Μ. Ρήγου, Η παραβίαση της δεοντολογίας και του νόμου από τα ελληνικά ραδιοτηλεοπτικά κανάλια μέσα από τις αποφάσεις του ΕΣΡ, στο Κομνηνού, Μ. (επιμ.) Η δημόσια σφαίρα σε κρίση: Πως και γιατί παραβιάζεται η δεοντολογία στα ΜΜΕ (2009- 2016), Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2017, σ. 83-108

[15] Ν. Τσόμσι, Τα ΜΜΕ ως όργανο κοινωνικού ελέγχου και επιβολής, Εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 1997, σ.12